به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، این نوشتار ذیل به قلم حجت‌الاسلام علی اصغر ملک احمدی بایدها، نبایدها در محیط اداری را تبیین کرده است.

خطرناک ترین رویداد انسانی، انحطاط اخلاقی و شکسته شدن مرزهای اخلاقی است که در این صورت هیچ چیز به سلامت نخواهد ماند و انسانیت انسان فرو خواهد ریخت. این موضوع در امور اداری جایگاهی ویژه دارد، زیرا وقتی انسان از محدوده ی فردی خارج می شود و در پیوند با دیگر انسانها قرار می گیرد و این پیوند صورتی اداری می یابد، اگر (اخلاق نیک) بر روابط انسانی حاکم نباشد، فاجعه چندین برابر می شود؛ به همین سبب است که والاترین ملاک در هر سازمان اداری متخلق بودن افراد به اخلاق انسانی است.

از منظر امیرمؤمنان علی علیه السلام، کرامت های اخلاقی، مایۀ برتری آدمیان و سبب والایی آن ها است و این کرامت ها در اداره امور نقش اساسی دارد. روایت شده که آن حضرت فرمودند: «عَلَيْكُمْ بِمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا رِفْعَةٌ»؛ بر شما باد به مکارم اخلاق که نتیجه آن، والایی است.

والاییِ مردمان و اعتبار آنان، در مکارم اخلاقیِ آن ها نهفته است؛ کسانی که در جایگاه اداره امور قرار می گیرند، بیش از هر چیز به مکارم اخلاق و بزرگواری های انسانی نیازمندند، زیرا روابط انسان ها بدون کرامت های اخلاقی، روابطی خشک و نادرست خواهد بود.

اخلاق اداری در حوزۀ رفتار کارمندی

خدای متعال می فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ....»؛ مردان و زنان مومن همه یاور و دوستدار یکدیگرند خلق را به کار نیکو امر و از کار زشت نهی می کنند ... . (توبه 71)

الف. ارتباط کارمند و مدیر با ارباب رجوع

1.خدمتگزاری

فلسفه وجودی نظام اداری، خدمتگزاری به مردم است و همۀ کارگزاران و کارکنان در تمام مراتب، خادمان مردم هستند. این موضوع در نظام اداری یک اصل بوده و مادامی که چنین احساسی وجود داشته باشد، کارگزاران و کارکنان نظام اداری با مردم، رفتار مالکانه و دستوری نخواهند داشت؛ بلکه جایگاه و موقعیت خود را نعمتی می دانند که وسیلۀ خدمت به مردم می باشد.

امام علی علیه السلام در حکمتی خطاب به جابرابن عبدالله انصاری چنین می فرماید: «يَا جَابِرُ مَنْ كَثُرَتْ نِعَمُ اللَّهِ عَلَيْهِ كَثُرَتْ حَوَائِجُ النَّاسِ إِلَيْهِ فَمَنْ قَامَ بِمَا يَجِبُ لِلَّهِ فِيهَا عَرَّضَ نِعْمَةَ اللَّهِ لِدَوَامِهَا وَ مَنْ ضَيَّعَ مَا يَجِبُ لِلَّهِ فِيهَا عَرَّضَ نِعْمَتَهُ لِزَوَالِهَا لِلَّهِ فِيهَا بِمَا يَجِبُ فِيهَا عَرَّضَهَا لِلدَّوَامِ وَ الْبَقَاءِ وَ مَنْ لَمْ يَقُمْ فِيهَا بِمَا يَجِبُ عَرَّضَهَا لِلزَّوَالِ وَ الْفَنَاء»

ای جابر! آنکه نعمت خدا بر او بسیار بُود، نیاز مردم به او بسیار باشد؛ پس هر که در آن نعمت ها برای خدا کار کند، خدا نعمت ها را برای وی پایدار کند و آن که آن را چنان که واجب است به مصرف نرساند، نعمت او را ببرد و نیست گرداند. (نهج البلاغه ص 541)

2. ارزش خدمتگزاری

در انجام دادن امور هر چه روحیه خدمتگزاری کامل تر باشد، ارزش کار و کارگزار بیشتر است.

امیرمؤمنان علی علیه السلام در ضمن سفارشی می فرمایند: « لَا يَسْتَقِيمُ قَضَاءُ الْحَوَائِجِ إِلَّا بِثَلَاثٍ بِاسْتِصْغَارِهَا لِتَعْظُمَ وَ بِاسْتِكْتَامِهَا لِتَظْهَرَ وَ بِتَعْجِيلِهَا لِتَهْنُؤَ»؛ روا ساختن حاجت جز با سه چیز راست نیاید: خُرد شمردن آن تا خود بزرگ نماید، پوشیدن آن تا خود آشکار گردد و شتاب کردن در آن تا گوارا شود. (نهج البلاغه ص 485)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:«مَنْ سَعَى فِي حَاجَةِ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ فَكَأَنَّمَا عَبَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ تِسْعَةَ آلَافِ سَنَةٍ صَائِماً نَهَارَهُ قَائِماً لَيْلَهُ»؛ کسی که در برآوردن حاجت برادر مومنش تلاش نماید، مانند کسی است که نه هزار سال خدا را عبادت کرده است؛ در حالی که روزها روزه و شب ها مشغول عبادت بوده است.

(من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص: 190)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:« من قضي لأخيه المسلم حاجة كان له من الأجر كمن خدم اللَّه عمره»؛ هرکس حاجت برادر مومن خود را برآورده سازد، پاداش او همانند کسی است که در تمام عمرش خدا را خدمت کرده است.

(نهج الفصاحه ص 749)

3. خدمتگزاری یکی از نعمت های خدا

امام حسین علیه السلام می فرمایند:« إِنَّ حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَيْكُمْ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عَلَيْكُمْ- فَلَا تَمَلُّوا النِّعَم»؛ نیازهای مردم به شما از نعمت های الهی برای شما است، پس از این نعمت ها خسته و ملول نشوید.

(بحار، ج‏71، ص: 318)

امام کاظم علیه السلام می فرمایند: «مَنْ أَتَاهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فِي حَاجَةٍ فَإِنَّمَا هِيَ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَاقَهَا إِلَيْهِ فَإِنْ قَبِلَ ذَلِكَ فَقَدْ وَصَلَهُ بِوَلَايَتِنَا وَ هُوَ مَوْصُولٌ بِوَلَايَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ وقتی برادر مومنی نیاز خود را به مؤمنی عرضه می کند، این عرضه نعمتی از جانب خداوند بوده که به سوی او فرستاده شده است، پس انجام دادن این کار(برطرف کردن نیاز او) مومن را به ولایت ما می رساند و او را به ولایت خدا متصل می کند.

(الكافي، ج‏2، ص: 368)